بلوچی زبان و أدب. دومی و گڈی بهر

بلوچی نثـر

بلوچی ادبی مڈی و گنج تا نوزدهمی صدیء کاگدانء سرا نبشتہ ئی صورتا نہ بیتگ، بلکین بلوجان وتی سینگانی تھا برجاہ داشتگ. بلے چہ آییءَ پیسرتر هم لھتے وانندهین بلوچان بلوچی زبانءِ نبیسگ ءِ کوشش کتگ۔ کوھنترین بلوچی نبشتہ کہ مئے دستءَ کپتگ، عثمان کلمتیءِ دست نبشتگین کتاب إنت کہ مان " برٹش لائبریریءَ " إیر إنت۔ ماں إے کتابءَ بلوچی شعر، داستان و بتل هست إنت وگمانءَ 1763 ءِ سالءَ نبیسگ بیتگ. یک دگہ دست نبشتگین کتابے کہ آ هم برٹش لائبریری ءَ إنت ، کمالان گچکیءِ کتاب إنت کہ 73- 1872ءِ سال ءَ نبیسگ بیتگ. إے دوئین کتاب، آ زمانگءَ فارسی و پشتو ءِ نبشتہ رهبندءَ بزاں عربی رسم الخطءَ نبیسگ بیتگ أنت.

.

نوزدهمی و بیستمی صدیءَ بنگجءَ یوروپی پٹ و پول کنوکاں، چیزے بلوچی کتاب ماں لاتین رسم الخطءَ چاپ و شنگ کتگ أنت۔ بلوچی نثرءِ نوکین دور، 1949 ءِ سالءَ گوں کراچی ریڈیوءِ بلوچی پروگرامانءِ شنگ بیگا بنگیج بیتگ. ماں کراچیءَ بلوچی أدبی أنجمن و هوربندانءِ بنیاد إیر بیت أنت و بلوچان پہ بلوچی أدب و ربیدگ ءِ دیمرویءَ وتی جُهد بُنگیج کت أنت.

.

1951ءِ سالءَ ماں بلوچی أدبءِ تاریخءَ أولی برءَ بلوچی ماهتاکے "اومان"ءِ نامءَ چہ کراچیءَ شنگ بیت. ماهتاک اومانءِ شنگ بیگ پہ بلوچی أدب و خاص بلوچی نثرءِ دیمرویءَ مزنین گامگیجے أت کہ زیرگ بیتگ أت. چہ آییءَ رند بلوچی زبانءِ وانگ و نبیسگءِ هُبّ گیئش، و بلوچی کتابانءِ چاپ و شنگ بنگیج بیت. بلوچی زبانءِ دومی ماهتاک "بلوچی" أت کہ آزات جمالدینیءَ 1956ءِ سالءَ چہ کراچیءَ شنگ کت بلے دو سالءَ رند مالی مشکلاتانءِ سببءَ بند کنگ بیت. 1961ءِ سالءَ ماهتاک اولس چہ کوئٹہ و سال 1968ء ماہتاک "زمانہ بلوچی" چہ کراچیءَ شنگ بیت أنت. مولانا خیر محمد ندویءَ ماهتاک "سوغات" چہ کراچیءَ شنگ و تا وتی گڈی دمانءَ بلوچیءِ خدمت کت. همے دابءَ آزات جمالدینیءَ یک برے پدا ماہتاک "بلوچی" 1978ءَ چہ کوئٹہءَ شنگ کت و تا آییءِ بیرانیءَ مان ستمبر 1981ءَ شنگ بیت.

.

ماں مشرقی بلوچستانءَ چہ 1950 ءِ سالءَ تا هنوں بازیں کتاب چاپ بیتگ أنت و همے دابءَ بازین شهراں أدبی أنجمن هست أنت کہ پہ بلوچی أدب و دودوربیدگءَ کار کنگا أنت. چیزے ماهتاک و وهدتاک إے دورانءَ شنگ بیتگ أنت کہ چہ اشاں " لبزانک"،"رژن" و "تپتان" نام گرگ کرزنت. انوں ماهتاک "بلوچی" و "بلوچی زند" چہ کوئٹہ و "بلوچی لبزانک"چہ هبءَ شنگ بیگا أنت۔

.

ماں مغربی بلوچستانءَ ، هنچو کہ گشگ بیت، پهلوی رجیم ءِ زمانگءَ ، هچ وڑیں أدبی کار و جهدءِ إجازت نیست أت. گوں شاہءِ رجیم ءِ چپـّیگ بیگا بلوچ ورنایاں وتی ملک و فرهنگءِ پدمنتگی مارات و هور گوں سیاسی جدّ جُهدءَ أدبی پڑءَ هم وتی کوشش إش بنگیج کت أنت. بلوچی تاکبند چو کہ "مکراں" ،"کوکار" و رژنایی" شنگ بیت أنت، بلے جمہوری إسلامی رجیمءَ إے وڑین أدبی و ربیدگی کار هم سگت کت نه کت أنت، و إے تاکبند بند کنگ بیت أنت.

.

إیرانءِ إسلامی جمهوری رجیم ءَ پہ بلوچ راجءِ زبان و فرهنگءِ گار و بیگواہ کنگا چو پیسریگین حکومتان لانک بست و تا هنون چہ هچ وڑین راج دشمنین کاراں چک و پد نه بیتگ.

.

بلوچ راجءِ بهرے ماں أوگانستانءَ زند گوازینکا إنت. اودا چہ 1979 ءِ سالءَ پیش بید چہ أوگانستانءِ ریڈیوءَ بلوچی پروگرام ءَ دگہ هچ وڑیں أدبی و دود ربیدگی کارے ماں بلوچیءَ نه بیتگ. چہ 1979ءِ بدلیاں رند، بلوچی زبانءَ هپتگی تاکے "سوب" ءِ نام ءَ شنگ بیت و همے پیما دو ماهی تاکبند "ملیتهای برادر" ءِ یک بهرے بلوچی أت. "صلح و سوسیالیزم" ءِ مجلہءَ هم بازیں تاکبندے ماں بلوچی ء َترجمہ و شنگ بیت أنت. إے دوران ءَ بازین بلوچی کتاب هم چاپ و شنگ بیت أنت. إے دروستین کار رند چہ" نجیب اللہ "ءِ حکومت ءِ پروش ورگا بند بیتگ أنت.

.

بلوچی زبان ءِ نثر وتی إے پنجاہ سالی گونڈین زندءَ راستے گوں بازین أڑ و مشکلاں دیم پہ دیم بیتگ بلے پدا هم گوں دروستیں کمّی و نزوریاں باز دیمروی ئی کتگ. ماں إے گونڈین مدت ءَ بازیں نبیسوکان ماں بلوچی أدب ءِ پڑءَ بورتاچی کتگ.

.

مروچی ماں بلوچی زباں ءَ هر وڑیں نبشتانک و کتاب گندگ بیگا أنت. بلوچ قلمکاراں چہ دگہ زباناں هم بازیں سیاهگ و کتاب بلوچیءَ ترجمہ و شنگ کتگ أنت. راستے إنت کہ بلوچی زبان و ادب ءَ تا هدّے دیمروی کتگ و إے دیمروی بلوچ راج ءِ پسّگانی جهدانءِ برورد إنت. بلے پدا هم بلوچی زباں و أدب گوں دگہ بازیں أڑاں دیم پہ دیم إنت. چیا کہ بلوچی زباں نہ پاکستان و نہ إیرانءَ وانینگ بیت و چہ حکومتی کمک و مدتءَ زبهر إنت.

۔

ما زانین، تا وهدے کہ بلوچی زبان وانگجاهاں وانینگ مہ بیت آییءِ دیمروی ءِ راہ و در همے ڈولا پشت کپ أنت. چہ بلوچانءِ لوگاں در زبان ءِ کار مرز کم بیان و زبان ءَ تها در آمدین زبانانی یورش گیئشتر، و زبان ءِ جند هم نزور تر بیت انت۔ پمیشا ما دروستانءِ؛ و خاص وانندهیں بلوچانءِ ذمہ داری إنت کہ پہ وتی زبان و دود ربیدگءِ زندگ دارگ و دیمروی ءَ هر داب کہ بیت کنت جهد و کوشش به کنیں.

نبشتانک چه "پهره بلاگ سکائے" زرتگ۔